บัวหลวงในเมืองไทย แบ่งตามสี ได้ 2 ชนิด คือ บัวหลวงสีขาว
และบัวหลวงสีชมพู มีกลิ่นหอม
ออกเป็นดอกเดี่ยวขนาดใหญ่ ก้านดอกสีเชียว อวบกลมส่งดอกชูขึ้นเหนือน้ำ
กลีบเลี้ยง 4-5 กลีบ
มีทั้งกลีบดอกชั้นเดียวและกลีบดอกซ้อนกัน มีเกสรตัวผู้จำนวนมากติดอยู่รอบฐานรองดอกที่บวมขยายใหญ่
หุ้มรังไข่ไว้ภายในเรียกว่า "ฝักบัว"
ดอกบานเต็มที่กว้าง 20-25 เซนติเมตร
บัวหลวงมีหลายพันธุ์มีชื่อเรียกต่างกันไปตามขนาดและลักษณะชองดอก
สำหรับบัวหลวง
คนไทยถือเป็นไม้มีตระกูล ดอกบัวเป็นสัญลักษณ์ทางพุทธศาสนา
จึงเป็นดอกไม้สำหรับบูชาพระ และใช้ในงานพิธีกรรม แต่เพราะคนไทยใกล้ชิดกับบัว
เราจึงใช้ประโยชน์จากบัวทุกส่วนเป็นทั้งอาหารและเป็นยา
สมัยเด็ก ๆ เราทุกคนคงเคยกินฝักบัวมาแล้ว เนื้อในเมล็ดนอกจากจะหวานอร่อยแล้ว
ยังใช้เป็นยาชูกำลังอีกด้วย แต่ถ้าจะให้อร่อยดีต้องกินเมล็ดบัวจากฝักที่เก็บมาใหม่
ๆ จึงจะหวาน หากทิ้งไว้นานน้ำตาลในเมล็ดถูกใช้หมดไปจะเหลือแต่แป้ง
ฝักบัวในตลาดเดี๋ยวนี้ที่แม่ค้าเก็บมาค้างคืน
กว่าจะเอามาวางขายที่ตลาดได้ก็ข้ามวันแล้ว จะอร่อยสู้ฝักบัวเมื่อก่อนที่เราพายเรือเก็บจากหนองน้ำมากินสด
ๆ ไม่ได้
ส่วนที่ใช้บริโภค: เม็ดบัว รากบัว ไหลบัว สายบัว
ใบอ่อน
การปรุงอาหาร:
- เม็ดบัว สามารถนำมากินได้ทั้งสดและแห้ง เม็ดบัวมีปริมาณสารอาหารที่สำคัญ คือ โปรตีน ประมาณ 23 % ซึ่งสูงกว่าข้าวถึง 3 เท่า และเป็นแหล่งรวมธาตุ อาหารหลายชนิดด้วยกัน เม็ดบัวนำมาประกอบอาหารได้ทั้งคาวหวาน เช่น สังขยา เม็ดบัว ขนมหม้อแกงเม็ดบัว เม็ดบัวเชื่อม สาคูเม็ดบัว เป็นต้น
- รากบัว นิยมนำมาเชื่อมแห้งกินเป็นของหวาน
- ไหลบัว สามารถนำมาประกอบอาหารได้ทั้งสด ทั้งแห้ง โดยมากจะนำมาแกงส้ม แกงเลียง ผัดเผ็ดต่าง ๆ
- สายบัว สามารถปรุงอาหารแทนผักได้หลายชนิด ทั้งแกงส้มสายบัว แกงสายบัวกับปลาทู ฯลฯ
- ใบอ่อน สามารถนำมากินเป็นผักสดแกล้มน้ำพริก
สรรพคุณทางยา:
- รากบัว นำไปต้มกับน้ำตาลกรวด แก้ร้อนใน ชาวอินเดีย จะให้เด็กดื่มน้ำรากบัว เพื่อระงับอาการท้องร่วง
- สายบัว กินเพื่อแก้อาการท้องร่วง
- ใบบัว นำมาหั่นฝอย ๆ ชงดื่มแทนน้ำชา ช่วยแก้ร้อนในกระหายน้ำได้เป็นอย่างดี
- เกสรบัว ส่วนของเกสรสีเหลือง สามารถใช้เข้าเครื่องยาทั้งไทยและจีน โดยเฉพาะยาลม ยาหอม ยาบำรุงหัวใจ และยาขับปัสสาวะ
- ดีบัว เป็นส่วนของต้นอ่อนที่อยู่ภายในเม็ดบัว มีรสขมจัด สามารถนำมาเป็นส่วนผสมของยาโบราณ มีฤทธิ์ขยายหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจได้
บัวหลวงนิยมปลูกเป็นไม้ประดับ
ทั้งในสระ หรือในกระถางขนาดใหญ่ ที่เรียกว่า อ่างบัว
หรือปลูกเป็นบัวขนาดย่อส่วนในกระถางขนาดเล็ก ก็ จะทำให้บัวหลวงมีขนาดเล็กตามไปด้วย
บัวหลวงเป็นพืชที่แข็งแรง ทนทาน และปลูกง่ายมาก การขยายพันธุ์ก็ทำ
ได้ง่ายโดยการแยกเหง้า (หรือไหล)